S&P Global Mayıs ayı sektörel PMI ilk verilerini açıkladı. PMI dediğimiz “Purchasing Managers Index”, yani satın alma müdürleri endeksi. S&P Global her ay onlarca ülkenin hizmet ve imalat sektörlerindeki satın alma müdürlerine bir anket gönderiyor ve ilk sonuçlarını ay bitmeden açıklıyor. Tüm ülkeler için nihai veriler anketin yapıldığı ayın bitiminden sonraki ayın ilk iş günü yayınlanıyor. Dolayısıyla 1 Haziran’da yayınlanacak küresel PMI verilerinde gelişmeleri ülkeler bazında daha detaylı okuyacağız.
Kaynak: HCOB, S&P Global
PMI anketinde ilgili sektöre ait üretim, yeni siparişler (yurt içi ve ihracat), mevcut işler, satın alma, tedarik süresi, istihdam, stok seviyesi, girdi maliyetleri, çıktı fiyatları ve son olarak gelecek 12 aya ilişkin üretim beklentilerinin bir önceki aya göre artıp azalmadığı soruluyor. Endeks 50 değerinin üzerindeyse ilgili faaliyetin bir önceki aya göre büyüdüğü, altında ise küçüldüğü, eşit ise değişim olmadığı anlamına geliyor.
PMI öncü verileri sadece ABD, Avustralya, Euro Bölgesi, İngiltere ve Japonya’yı kapsıyor. Mayıs ayı öncü verilerine göre adı geçen ekonomilerde hizmet sektörleri büyümelerini sürdürürken, imalat sektörlerinde Japonya hariç büyük kan kaybı var. İmalat sektörü ihracat siparişlerindeki düşüş devam ediyor. Fiyatlar tarafında ise enflasyonist baskı zayıflıyor. Raporlardan gelen ipucunda Çin imalat sektöründeki yavaşlamanın ihracat siparişlerini olumsuz etkilediği notunu okuduk. Yine Mayıs ayına ilişkin olarak tedarik zincirinde sıkıntı kalmadığı, istihdamda kan kaybı olmadığı, mevcut işlerin üretimi desteklediği de diğer gelişmeler arasında yer aldı.
Biliyoruz ki Euro Bölgesi, ABD ve İngiltere en büyük ihracat ortaklarımız. Başta Avrupa ve Euro Bölgesi olmak üzere büyük ihracat pazarlarımızdan gelen imalat sektörlerinde daralma işaretleri Türkiye’nin başta ihracat siparişleri olmak üzere imalat sektörünü aşağı yönlü baskılıyor.
Nitekim TCMB’nin Mayıs ayı Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE) verilerine göre Türkiye imalat sektöründe mevcut yurt içi ve ihracat siparişleri bir önceki aya göre düştü, son üç ayda kaydedilen üretim hacmi de bir önceki aya göre geriledi.
Kaynak: TCMB
İmalat sektörü kapasite kullanım oranlarında ise tablo daha iyi; Mayıs ayında dayanıklı tüketim malları ve ara mal imalatında kapasite kullanım oranları bir önceki aya göre yükselme kaydetti, dayanıksız tüketim malları ve yatırım malları imalatında ise kapasite kullanımı geriledi.
Kaynak: TCMB
RKGE’de siparişlerdeki düşüşe karşın stoklardaki azalmadaki yavaşlama ara ve dayanıklı tüketim mallarındaki kapasite kullanım artışlarını desteklediğini anlıyoruz. Öte yandan dayanıksız tüketim malı imalatı kapasite kullanımındaki gerileme ihracat siparişlerindeki düşüş işaretini açıklıyor.
Şubat-Mart-Nisan döneminde aralıksız yükselen yatırım malları imalatında kapasite kullanımının Mayıs ayında gerilemesi ise reel sektörün finansmana erişiminin zorlaştığından mı yoksa talebin zayıflamasından mı yoksa bir nefes alma payı mı olduğunu ay sonunda açıklanacak Mayıs ayına ilişkin MÜSİAD’ın açıklayacağı SAMEKS endeks verilerinde ve 1 Haziran’da açıklanacak İSO imalat sektörü PMI verilerinde ve 2 Haziran’da açıklanacak dış ticaret verilerinde anlamaya çalışacağız.
TÜİK, 2023 yılı Mart ayı sanayi üretim verilerini açıkladı.
Kaynak: TÜİK
6 Şubat’ta Kahramanmaraş merkezli olarak başlayan ve 11 ili kapsayan deprem felaketlerinin yaşandığı Şubat ayında sanayi üretimi bir önceki aya göre %5,9 daralmıştı. Sanayi sektörünün tüm alt grupları aynı dönemde %2,3 ile %9,3 arasında daralma kaydetmişti. Not etmekte fayda var; TÜİK, sanayi üretim endeksinde aylık artışları takvim ve mevsimsellikten arındırılmış olarak hesaplıyor.
Artçı depremlerin sürdüğü Mart ayında ise başta sermaye malı üretimi olmak üzere sanayi sektörünün tüm alt grupları bir önceki aya göre %2,3 ile %10 arasında büyüme kaydetti.
Kaynak: TÜİK
Sanayi sektöründe toplam üretim Mart ayında bir önceki aya göre %5,5 artarken, yıllık bazda %0,1 oranında düşüş gösterdi.
2023 yılının ilk çeyreğinde sanayi üretimi bir önceki yılın aynı dönemine göre %0,5 daralırken, bir önceki çeyreğe göre üretim %0,4 büyüme kaydetti. Dolayısıyla 2022 yılı son çeyreğinde yıllık %3,5 büyüme kaydeden GSYH’ye 2023 yılı ilk çeyreğinde sanayi üretimi tarafından önemli bir katkı gelmeyecek. Ekleyelim, 2023 yılı ilk çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre nominal olarak %6,9’luk düşüş kaydeden ihracat hacmi de ilk çeyrekte GSYH’ye katkıda bulunamayacak.
Ne olacak?
2023 yılı Nisan ayı için öncü göstergeler sanayi üretimi ile ilgili ne söylüyor? Cevabı baştan verelim, Nisan ayında sanayi üretimi Mart ayına göre daha yavaş bir hızla büyüyecek.
İlgilenenler için sebepleri sıralayalım;
. 2023 yılı Nisan ayında imalat sektöründe tüm alt ürün grubunda kapasite kullanım oranları bir önceki aya göre artış kaydetti.
. İhracat tarafında ise düşüş var; Nisan ayında ihracat hacmi nominal olarak önceki aya göre %18 oranında düştü.
. TCMB’nin yayınladığı Reel Kesim Güven Endeksi verilerine göre yatırım harcamaları Nisan ayında bir önceki aya göre arttı.
. Her ne kadar sanayi üretim endeksiyle çok yakın sonuçlar vermese de MÜSİAD’ın yayınladığı SAMEKS Sanayi Endeksi Nisan ayında pozitif bir tablo ortaya koydu: Takvim ve mevsimsellikten arındırılmış verilere göre sanayi sektöründe üretim bir önceki aya göre %9,3’lük artış kaydetti.
. Son dönem hariç SAMEKS’e kıyasla TÜİK hesaplamasına görece daha yakın bir resim ortaya koyan İSO imalat sektörü PMI endeksi de Nisan ayında bir önceki aya göre %1,2’lik büyüme kaydetti.
TÜİK, 2023 yılı Şubat ayı sanayi üretim verilerini açıkladı. 6 Şubat 2023 tarihini unutmayalım, Kahramanmaraş merkezli deprem felaketi ve ardından 10 şehri kapsayan sayısız depremler elbette sanayi üretimini olumsuz etkiledi.
Sanayi üretim endeksi Şubat 2023’te bir önceki aya göre %6,0, bir önceki yılın aynı ayına göre %8,2 düşü. Endeks en son Temmuz 2022’de aylık %6,65’lik sert düşüş kaydetmişti. Depremin etkisiyle siparişlerin ve perakende satışların sanayi üretiminde sert düşüşü sınırlayacağını tahmin etmiştim ama yanıldığımı ekleyeyim.
Kaynak: Turkey Data Monitor
Gelelim sanayi üretimindeki düşüşün detaylarına ve Mart ayına ilişkin öncü sinyallere…
Öncelikle Şubat ayında ara malı imalatındaki aylık %9,3’lük düşüş, sanayi üretimindeki düşüşün ana sebebi oldu; diğer tüm ana gruplar (tüketim, enerji ve sermaye malları) %2,3-5,0 aralığında düşüş yaşadılar. Türkiye’nin en büyük ihracat kalemi olan otomotiv sektörü üretiminin Şubat ayında yatay kalması ve yine yatay kalan yatırım harcamaları, beraberinde ihracat siparişlerindeki düşüşe bağlı olarak toplam ihracatın önceki aya göre düşmesi sanayi üretimini aşağı çeken diğer faktörler oldu. Elbette öncü göstergeler sanayi üretimindeki düşüşün sinyalini vermişti: Her ayın son iş günü açıklanan SAMEKS Sanayi Üretim Alt Endeksi Şubat ayında sert düşerken, İSO İmalat Sektörü PMI endeksi yatay kaldı. Şubat ayında S&P Global küresel imalat sektörü PMI verileri de küresel yeni ihracat siparişlerinin yavaşlayarak da olsa düşmeye devam ettiğini ortaya koymuştu.
Küresel imalat sektörü PMI verilerine göre küresel üretim Mart ayında yükselmesine rağmen yeni ihracat siparişleri sert şekilde düştü. Dolayısıyla Türkiye’nin ihracat pazarı Mart ayında dünyadan pozitif ayrıştı. Başlıca ihracat pazarlarımız olan Avrupa ve ABD imalat sektörlerinin Mart ayında daralması; küresel çelik, alüminyum ve bakır kullanımı ile elektronik üretiminin azalması, küresel imalat sektöründe girdi maliyetleri ve çıktı fiyat artışları ile beraberinde istihdam artışında da yavaşlama eğiliminin oluşması başta en büyük ihracat pazarımız olan Avrupa olmak üzere gelişmiş ülkelerde ekonomik faaliyetin yavaşladığını gösteriyor. Hatırlatalım; SAMEKS ve PMI endekslerinin 50 eşik değerin üzerinde olması sektörün bir önceki aya göre büyüdüğünü, altındaki değerler ise küçüldüğünü gösteriyor.
Kaynak: J.P.Morgan, S&P Global (Mart 2023)
Türkiye ekonomisinde Şubat ayında sanayi üretimi vahim bir tablo ortaya koymuşken, Mart ayı gelişmeleri hayli olumlu. En dikkat çekici gelişme TİM’den geldi, ihracat hacmi Mart ayında aylık 5,0 milyar dolar artışla (aylık %26 artış) 23,6 milyar dolara yükseldi. İSO İmalat Sektörü PMI Endeksi Mart ayında sınırlı yükseldi, SAMEKS Sanayi Üretim Endeksi ise güçlü bir artış sergiledi.
Kaynak: MÜSİAD (Mart 2023, SAMEKS Sanayi ve Hizmet Sektörleri Endeksleri)
Ara malı imalatı kapasite kullanım oranının Mart ayında önceki aya göre daha hızlı düşmesine rağmen yatırım ve dayanıklı tüketim malı imalatı kapasite kullanım oranlarının artmaya devam etmesi, Mart ayı sanayi üretim endeksini de yukarı çekecek faktörlerden olacak.
Kaynak: Turkey Data Monitor
TCMB’nin yayınladığı Mart ayı Reel Kesim Güven Endeksi verilerine göre sektörde yatırım harcamalarında artış eğilimi sürdü, toplam siparişler yavaşladı.
Özetle Mart ayına ilişkin öncü göstergeler depremlerin yaşanmaya başladığı Şubat ayına göre olumlu bir tablo çizdi. Ancak küresel ekonomiden gelen yavaşlama işaretlerine ilave olarak petrol fiyatlarında olası artış riski Türkiye’nin hem üretim hem de ihracat hacmi üzerinde baskı yaratacaktır.
11–15 Ekim haftasında; Ağustos ayına ilişkin olarak önceki aya göre cari işlemler açığında önemli bir değişiklik olmayacak, istihdamda iyileşme işaretleri yok, sanayi üretimi ve perakende satışlar artışını sürdürecek, dış ticaret endeksleri yükselecek, inşaat maliyetlerindeki artış sürecek. Eylül ayına ilişkin olarak ise TCMB Beklenti Anketi’nde TÜFE ve döviz kuru beklentileri yukarı çekilebilir.
11 EKİM 2021, PAZARTESİ
AĞUSTOS AYI ÖDEMELER DENGESİ – TCMB
Cari işlemler dengesi Temmuz ayında 0,7 milyar dolar açık vermiş, Ocak-Temmuz döneminde cari açık toplamı 13,7 milyar dolar seviyesine gerilemişti. Dış ticaret açığı Ağustos ayında önceki aya göre hemen hemen aynı kaldığı için cari açık üzerinde önceki aya göre bir etki yaratmayacak. Öte yandan Ağustos ayında ülkeye gelen turist sayısının önceki aya göre hafif gerilemesi net turizm gelirlerinin de gerilemesine sebep olacak. Dolayısıyla Ağustos ayında cari işlemler dengesinde önemli bir değişiklik görmeyeceğiz.
Kaynak: Turkey Data Monitor
AĞUSTOS AYI İŞGÜCÜ İSTATİSTİKLERİ – TÜİK
Mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı Temmuz ayında bir önceki aya göre ise 1,4 puanlık artışla %12,0 seviyesine yükselmişti. Ağustos ayı İSO imalat sektörü PMI endeksi verilerinde sektörün istihdam artışını koruduğunu okumuştuk. Kredilerde Ağustos ayında kaydedilen yavaşlama da harcanabilir gelirde bozulmanın sürdüğünü gösteriyor. Mevcut veriler Ağustos ayında istihdamda önemli bir iyileşme ortaya koymuyor.
Kaynak: Turkey Data Monitor
12 EKİM 2021, SALI
AĞUSTOS AYI SANAYİ ÜRETİM ENDEKSİ – TÜİK
Temmuz’da ihracat ve yatırım harcamalarında düşüş ve iç talepte yavaşlamanın etkisiyle sanayi üretimi bir önceki aya göre %4,2 daralmıştı. Ağustos ayına ilişkin olarak bir önceki aya göre ihracatın artması, yatırım malları imalatı kapasite kullanım oranında hızlanma ve hem ihracat siparişleri hem de yurt içi siparişlerde artış yaşanması sanayi üretiminin de Ağustos ayında önceki aya göre artışını koruyacağına işaret ediyor.Devam eden küresel tedarik zincirindeki kısıtlar, ara mal ve mamul mal stoklarının azalmasına sebep olduğundan Türkiye’de yatırım ve/veya ara mal imalatındaki artış Eylül ayında da artışını sürdürecek.
Kaynak: Turkey Data Monitor
AĞUSTOS AYI PERAKENDE SATIŞ ENDEKSİ – TÜİK
Perakende satış hacmi Temmuz ayında yıllık %12,3, aylık %0,7 artış kaydetmişti. Perakende satışlardaki aylık artış hızı önceki aya göre yavaşlamış, sebebi de dayanıklı tüketim mallarına olan talebin önceki aya göre düşmesi olmuştu. Ağustos ayında, bir önceki aya göre mamul mal stoklarının gerilemeye devam etmesi, ihtiyaç kredilerinde artış, perakende ticaret güven endeksinde son 3 aylık satış hacminin yükselmesi perakende satışların Ağustos ayında aylık artışını sürdüreceğine işaret ediyor.
Kaynak: Turkey Data Monitor
AĞUSTOS AYI CİRO ENDEKSLERİ – TÜİK
Temmuz ayında toplam cironun yıllık artış hız yavaşlamış, bir önceki aya göre ise düşüş kaydetmişti. Sanayi, inşaat, ticaret ve hizmet sektörleri toplamında ciro endeksi Temmuz ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %45,1 artmıştı. Temmuz ayında yıllık bazda ciro artışları sanayi sektöründe %54,9, inşaat sektöründe %26,5, ticaret sektöründe %33,8, hizmet sektöründe ise %77,2 olmuştu. Toplam ciro endeksi Temmuz ayında bir önceki aya göre ise %1,9 azalmıştı.
Kaynak: TÜİK
13 EKİM 2021, ÇARŞAMBA
EYLÜL AYI KONUT SATIŞLARI – TÜİK
Konut satışları Ağustos ayında aylık %31,2 artarak, bir önceki yılın aynı ayına göre ise %17,0 azalarak 141 bin 400 olmuştu. Böylece yılın ilk 8 ayında toplam konut satışları 801 bin 995 adet ile bir önceki yılın aynı dönemine göre %21,7 gerileme kaydetti. Yılın ilk 8 ayında yabancılara konut satışları bir önceki yılın aynı dönemine göre %47,6 artışla toplam 30 bin 849 adet oldu. Konut satışları 2020 yılında toplam 1,5 milyon adet ile rekor kırmıştı.
Kaynak: TÜİK
AĞUSTOS AYI DIŞ TİCARET ENDEKSLERİ – TÜİK
Dış ticaret miktar endeksleri Temmuz ayında önceki aya göre gerilemiş, birim değer endeksleri ise artmıştı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış ihracat miktar endeksi bir önceki aya göre %2,8, ithalat miktar endeksi %0,1 düşmüştü. İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan ve Temmuz 2020’de 104,1 olan dış ticaret haddi ise Temmuz 2021’de 12,5 puan azalışla 91,6 seviyesine gerileyerek önceki aya göre değişiklik göstermemişti.
Kaynak: TÜİK
14 EKİM 2021, PERŞEMBE
EYLÜL AYI TARIM ÜFE – TÜİK
Tarım üreticilerinin maliyetleri Ağustos’ta artarak devam etmişti. Tarım ürünleri üretici fiyat endeksi (Tarım-ÜFE) Ağustos ayında yıllık %24,69, aylık %1,77 artış kaydetmişti. Son 10 yılda Tarım-ÜFE’nin yıllar itibariyle aylık artış ortalaması 2020 yılında %1,63 ortalama değeri ile rekor kırmıştı. 2021 yılının ilk 8 ayında aylık artışların ortalaması %1,48 seviyesinde bulunuyor. Ancak kış aylarıyla birlikte söz konusu maliyet artışlarına tanık olacağız.
Kaynak: TÜİK
AĞUSTOS AYI İNŞAAT MALİYET ENDEKSİ – TÜİK
Temmuz ayında döviz kurundaki düşüş inşaat maliyetlerinin artmasına engel olamamıştı. İnşaat maliyet endeksi, Temmuz ayında bir önceki aya göre %2,56, bir önceki yılın aynı ayına göre %44,76 artış kaydetmişti. Bir önceki aya göre malzeme endeksi %3,13, işçilik endeksi %1,06; bir önceki yılın aynı ayına göre malzeme endeksi %56,41, işçilik endeksi %21,01 artmıştı.
Kaynak: Turkey Data Monitor
AĞUSTOS AYI ÖZEL SEKTÖR YURT DIŞI KREDİ BORCU – TCMB
Özel sektörün Temmuz ayı itibariyle uzun vadeli yurt dışı kredi borcu 163,8 milyar dolar, kısa vadeli yurt dışı kredi borcu 9,5 milyar dolar ile toplamda 173,3 milyar dolar seviyesinde bulunuyor. Özel sektör gelecek 1 yıl içinde 42,1 milyar dolar borç anapara geri ödemesi gerçekleştirecek. Özel sektörün toplam dış borcu 246,2 milyar dolar ile rekor kırdığı Şubat 2018’den bu yana %30 gerilemişken aynı dönemde GSYH dolar cinsinden %14 erimiş durumda. Aşağıdaki grafikte görüleceği gibi dış borçtaki (gri çubuklar) gerilemeye paralel olarak özel sektörün dış borcunun GSYH’ye oranı (mavi çizgi) Haziran 2019’da gördüğü en yüksek %29,6 seviyesinden 2021 yılı ikinci çeyreğinde %22,7 seviyesine gerilemiştir.
Kaynak: Turkey Data Monitor
TCMB VE BDDK, 8 EKİM 2021 TARİHLİ HAFTALIK PARA VE BANKA VERİLERİ – BDDK, TCMB
1 Ekim ile biten haftada piyasadaki likiditeyi gösteren parasal göstergeler (M1, M2, M3) önceki haftaya göre değişiklik göstermedi. TL cinsi mevduatlar ve krediler önceki haftaya göre yatay kaldı. TL cinsi mevduat faiz oranları %16-19 aralığına geriledi, TL cinsi kredi faiz oranları %17-25 aralığını korudu. Gerçek kişilerin döviz mevduatları (DTH) önceki haftaya göre 0,6 milyar dolar azalışla 113,6 milyar dolara, tüzel kişilerin 1,5 milyar dolar azalışla 86,1 milyar dolara geriledi, yurtdışı mevduatlar 24,7 milyar dolar ile önceki haftaya göre 0,2 milyar dolar geriledi. Böylece DTH hacmi 1 Ekim haftasında önceki haftaya göre 2,6 milyar dolar azalışla 226,8 milyar dolar seviyesine geriledi. Bankacılık sistemi yabancı para net genel pozisyonu önceki haftaya göre 0,3 milyar dolar azalışla 5,5 milyar dolar oldu. Merkez Bankasında tutulan uluslararası rezervler 121,7 milyar dolar ile önceki haftaya göre 0,3 milyar dolar azaldı; altın rezervleri 38,5 milyar dolar ile önceki haftaya göre 0,7 milyar dolar geriledi, brüt döviz rezervleri 83,2 milyar dolar ile önceki haftaya göre 0,4 milyar dolar artış kaydetti. Merkez Bankasının net rezerv açığı da önceki haftaya göre 5,2 milyar dolar artışla 23,9 milyar dolar seviyesine yükseldi. Yurtdışında yerleşik kişilerin mülkiyetindeki hisse senedi ve devlet iç borçlanma senedi (DİBS) stokları toplamı 29,7 milyar dolar ile bir önceki haftaya göre 0,9 milyar dolar azaldı. Yurt dışı yerleşikler 1 Ekim ile biten haftada hisse senetlerinde 93 milyon dolar, DİBS’te 146 milyon dolarlık net satış gerçekleştirdiler.
15 EKİM 2021, CUMA
EKİM AYI TCMB BEKLENTİ ANKETİ – TCMB
TCMB’nin düzenlediği Eylül ayı Beklenti Anketi sonuçlarına göre yıl sonu TÜFE %16,74’e, yıl sonu GSYH büyümesi %8,23’e, 2022 yıl sonu GSYH büyümesi %4,2’ye yükselmişti. 2021 sonu Dolar/TL kuru beklentisi 8,918’e hafif gerilemiş, 2022 sonu kur beklentisi ise 9,559’a yükselmişti. 2021 sonu 12-aylık toplam cari açık beklentisi 22,4 milyar $ seviyesine gerilemişti. Aşağıdaki grafikte yıl sonu TÜFE beklentilerindeki artış (grafikte kırmızı çizgi) hızlanmasına rağmen TCMB’nin politika faizini (siyah çizgi) Eylül ayı toplantısında %18’e düşürmesi ve bunun üzerine Dolar/TL döviz kurunun 9,00 seviyelerine yaklaşması Ekim anketinde TÜFE’de artış beklentisini de yukarı çekecektir.
Kaynak: Turkey Data Monitor
EYLÜL AYI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE VERİLERİ – HAZİNE VE MALİYE BAKANLIĞI
Bütçe gelirlerinin Ağustos ayında giderlerden daha hızlı artması bütçe açığının azalmasını sağlamıştı. 2021 yılının ilk sekiz ayında merkezi yönetim bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre %34’lük artışla 872,6 milyar TL, giderler %20’lik artışla 910,1 milyar TL oldu. Böylece ilk sekiz ayda bütçe açığı toplamı, yıllık %66 düşüşle 37,5 milyar TL oldu. Yılın ilk 8 ayında faiz dışı gelirlerde artış ve faiz dışı giderlerdeki azalışın etkisiyle, faiz dışı fazla kaydedildi. Eylül ayı Hazine nakit bütçe verilerine göre ise Eylül ayında gelirler aylık %37 düşüşle 111,0 milyar TL, giderler %30 artışla 144,2 milyar TL oldu. Böylece Ağustos ayında 64,3 milyar TL fazla veren nakit bütçe dengesi Eylül ayında 32,9 milyar TL açık vermiş oldu.
Kaynak: Turkey Data Monitor
AĞUSTOS AYI KISA VADELİ DIŞ BORÇ STOKU – TCMB
Kısa vadeli dış borç stokundaki artış eğilimi Temmuz ayında devam etmişti. Temmuz ayında kısa vadeli dış borç stoku (aşağıdaki grafikte gri çubuklar) önceki aya göre 0,2 milyar dolar artışla 125,3 milyar dolar olmuştu. 2020 yılı sonunda kısa vadeli dış borç stoku 114,3 milyar dolar idi. Orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalmış dış borç stoku ise 168,7 milyar dolar ile önceki aya göre 3,7 milyar dolar artmıştı.
Temmuz ayında ihracatta sert, yatırım harcamalarında ise ılımlı düşüş ile perakende satışların artış hızında kaydedilen yavaşlama sanayi üretiminin Temmuz ayında sert şekilde düşmesine sebep oldu.
Sanayi üretiminde %4,2’lik düşüşün ana sebebi ihracattaki sert düşüş...
Sanayi üretimi Temmuz ayında yıllık %8,7 artış gösterirken, bir önceki aya göre %4,2 daralma kaydetti. Söz konusu düşüşe; ihracatın aylık %16,9, ara malı ithalatının %9,6, imalat sektörü kapasite kullanım oranının %2 puan düşmesi; sermaye, dayanıklı tüketim ve ara malı üretimlerinin azalması sebep oldu.
Kaynak: TÜİK
Kısacası Temmuz ayında sanayi üretimindeki düşüşün sebepleri talep ve yatırım harcamalarındaki güç kaybı oldu.
Ağustos ayına ilişkin veriler ihracatın önceki aya göre %15,2, ithalatın %12,2 arttığını; yatırım malları imalatı kapasite kullanım oranının %4,6 puanlık hızlanma kaydettiğini gösteriyor. Dolayısıyla sanayi üretimi, Ağustos ayında ihracat ve yatırım harcamalarının desteğiyle önceki aya göre büyüme kaydedecek.
Küresel tedarik zincirindeki kısıtlar ve hammaddeye ulaşım giderek zorlaşıyor ve daha pahalı hale geliyor. Mamul mal stoklarının azalması imalatçıların üretim ve yatırım yaparak stoklarını artırmasını gerektiriyor. Bu da üreticiler için ek finansman ihtiyacı demek. Kredi faizlerinin yüksek olduğu mevcut ortamda şirketlere faizsiz özkaynak sağlayan halka arzlara yoğun bir şekilde ilginin arttığını görüyoruz. Söz konusu gelişmelerin hem şirketlerin üretim performanslarını sürdürmelerine hem de sermaye piyasalarının derinleşmesine katkıda bulunduğunu ekleyelim.
Perakende satışların artış hızı, Temmuz’dadayanıklı tüketim malı satışlarındaki düşüşle geriledi…
Perakende satış hacmi Temmuz ayında yıllık %12,3, aylık %0,7 artış kaydetti. Perakende satışlardaki aylık artışın önceki aya göre yavaşlamasının sebebi, dayanıklı tüketim mallarına olan talebin önceki aya göre düşmesi oldu.
Kaynak: TÜİK
Ağustos ayında ise, bir önceki aya göre
. mamul mal stoklarının gerilemeye devam etmesi,
. ihtiyaç kredileri hacminin artması,
. perakende ticaret güven endeksinde son 3 aylık satış hacminin yükselmesi,
perakende satışların artış hızının Ağustos ayında artacağına işaret etti.
Küresel bazda imalat sektörleri aşılamanın desteğiyle Mayıs ayında büyüme kaydetti, istihdam arttı, tedarik zincirinde artan zorluklar talep artışına cevap veremedi, enflasyonist baskılar arttı.
IHS Markit tarafından yayınlanan ve Türkiye dahil 30 ülkenin imalat sektöründeki gelişmeleri dikkate alan küresel imalat sektörü PMI verileri, Covid-19’un ağırlığını hissettirmesine rağmen Mayıs ayında büyüme eğilimini sürdürdüğüne işaret etti. Bu 30 ülkeyi kapsayan JP Morgan Küresel İmalat Sektörü PMI Endeksi Mayıs ayında önceki aya göre 0,1 puan artışla 56 seviyesine yükseldi. Endeksin 50 üzerindeki değerler sektörün önceki aya göre büyüdüğü anlamına geliyor, 50 değerinin altındakiler ise küçüldüğünü gösteriyor.
30 ülkenin geneline bakıldığında, küresel olarak imalat sektörlerinde üretim, yeni siparişler ve yeni ihracat siparişleri Mayıs ayında önceki aya göre hızlanarak büyümelerini sürdürürken, gelecek 12-aya ilişkin beklentilerdeki artış hafif yavaşladı. İstihdam yavaş hızla da olsa büyümeye devam ederken, girdi maliyetleri ve çıktı fiyatları enflasyonu önceki aya göre hızlanarak arttı. Küresel imalat sektöründeki iyileşmelerde, aşılamanın desteğiyle hizmet sektörlerinde açılmanın, dolayısıyla da iç ve dış talepte artışların etkisi var. Öte yandan enflasyonist baskının artmasında ham madde kıtlığına bağlı yüksek ham madde fiyatları, yüksek nakliye ücretleri ve konteyner sayısında yetersizlik etkili oldu. Yükselen üretim maliyetleri, artan talebin desteğiyle müşteri fiyatlarına yansıtılmaya devam etti.
Ülke bazında 30 ülkenin 25’inde imalat sektörleri büyüme kaydederken; en azdan çoğa doğru sırasıyla Filipinler, Türkiye, Tayland, Meksika, Kolombiya ve Myanmar’da imalat sektörleri önceki aya göre daralma kaydetti. Özellikle Kolombiya ve Myanmar’da politik gerilimlerin söz konusu kötüleşmede etkisi olduğunu belirtelim. Karantinaya yönelik olarak tedbirlerin hafiflediği Filipinler’de imalat sektöründeki daralma Mayıs ayında yavaşlarken; Türkiye, Tayland ve Meksika’nın imalat sektörlerinde Covid-19’un ekonomi üzerinde yarattığı ağırlığın artmasının etkisi var.
Türkiye özelinde, Mayıs ayının büyük bölümünde yürürlükte olan COVID-19 kapanma ve kısıtlamalarının etkisiyle üretim ve yeni siparişler yavaşladı, istihdam artış hızı son 1 yılın en düşük düzeyinde gerçekleşti. Yeni ihracat siparişleri ise hız kaybederek 4 aylık büyüme süreci sona erdi. Ham madde teminine ilişkin zorluklar girdi maliyetleri ile satış fiyatlarındaki artışların hızlanmasında etkili oldu. Arz kısıtları imalat sektörünün ara mal (ham madde) üretiminin artmasında tetikleyici olurken ihracat siparişlerindeki yavaşlama yatırım malları üretiminin ivme kaybetmesine sebep oluyor.
Kaynak: İSO, IHS MARKIT
Sırasıyla en büyük ticaret ortaklarımız olan Almanya, ABD, İngiltere, İtalya, Fransa ve İspanya’da ihracat siparişlerindeki artışa rağmen Türkiye söz konusu iyileşmeden Nisan ve Mayıs aylarında pay alamadı. Türkiye’de aşılamaya ilişkin belirsizlik ve ihracat ortaklarımızla olan dış politikada somut adımlar atılması gerekliliği sektörün Nisan-Mayıs döneminde yatırım harcamalarını ötelemesine sebep oldu. Haziran ile birlikte aşılamanın başlaması ve hizmet sektörüne yönelik gevşeme adımları üretim tarafında olumlu beklentileri beraberinde getirse de dış politikada kaydedilecek olumlu adımların dış ticarete yansıması, artan yatırım harcamalarıyla birlikte, ekonomik büyümenin daha sağlıklı gelişmesinde etkili olacaktır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası verilerine göre, finans dışı kesimin döviz varlıkları Eylül 2020’de önceki aya göre 1,5 milyar dolar artışla 130,8 milyar dolara yükselirken, döviz yükümlülükleri 1,6 milyar dolar azalışla 293,1 milyar dolara geriledi. Özetle, finans dışı kesimin (reel sektörün) döviz varlıkları önceki aya göre arttı, döviz borçları ise azaldı.
Reel sektörün Eylül ayı itibariyle döviz varlıkları; yurt içi döviz mevduatları (76,1 milyar dolar), yurt dışı bankalardaki döviz mevduatları (16,9 milyar dolar), döviz cinsi devlet tahvilleri (1,9 milyar dolar), ihracat alacakları (15,6 milyar dolar) ve yurt dışına doğrudan sermaye yatırımlarından (20,4 milyar dolar) oluşmaktadır. Demek ki reel sektörün döviz varlıklarının en büyük payını %71 ile döviz mevduatları oluşturuyor.
Eylül ayında reel sektörün döviz yükümlülüklerinin 241,9 milyar doları yurt içi (144,3 milyar dolar) ve yurt dışından sağlanan nakdi kredilerden (97,6 milyar dolar), 51,2 milyar doları ise ithalat borçlarından oluşuyor.
Reel sektör bir yandan döviz varlıkları edinimine devam ederken, öte yandan borçlanarak ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmektedir.
Reel sektörün döviz pozisyonu ile GSYH büyümesi arasında bir ilişki var mı?
Aşağıdaki grafik, reel sektörün döviz pozisyonu ile Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) arasındaki karşılıklı etkileşimleri göstermektedir. GSYH verilerinin üçer aylık dönemler için yayınlanması sebebiyle grafikte reel sektör döviz pozisyonu verilerinin üç aylık ortalama değerleri dikkate alınmıştır.
Grafikte gri çubuklar reel sektör döviz yükümlülüklerini, sarı çubuklar döviz varlıklarını, kırmızı çizgi sanayi sektörünün önceki çeyreğe göre değişimini, mavi çizgi ise hizmet sektörünün önceki çeyreğe göre değişimini göstermektedir.
2008 yılında patlak veren küresel finansal krizin üstesinden gelebilmek için reel sektör 2009 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren tarihi düşük faiz oranlarından yararlanmak amacıyla döviz cinsinden borçlanmayı artırmış, 2018 yılı üçüncü çeyreğine kadar döviz cinsinden borçlanma artarak sürmüştür. Söz konusu dönemde hem sanayi hem de hizmet üretiminin genel olarak önceki döneme göre artışlarını sürdüklerini görüyoruz. 2018 yılı önemli bir yıl zira Trump başkanlığındaki ABD yönetiminin ticaret savaşını başlatması, en büyük ticaret ortağımız olan Avrupa Birliği ekonomisindeki yavaşlamanın derinleşmesi ve Eylül ayında Türkiye’de yaşanan kur krizi bu döneme denk gelmektedir.
Nitekim 2018 yılı üçüncü çeyreğinde reel sektör yurt dışı yükümlülüklerini azaltma yoluna giderken, döviz varlıklarını da artırmaya devam etmişlerdir. Kovid-19’un pandemi ilan edildiği 2020 Mart ayına kadarki dönemde hem sanayi hem de hizmet üretimi çeyrek bazda sınırlı da olsa büyümesini sürdürebilmiştir.
2020 yılı ikinci çeyreğinde GSYH’de yaşanan sert daralmanın ardından reel sektör üçüncü çeyrekte tekrar döviz cinsi borçlanmasını artırırken hem sanayi hem de mal üretiminde önceki çeyreğe göre sert bir düzeltme kaydedilmiştir. Ancak 2020 yılı üçüncü çeyreğinde güven algısındaki bozulmanın artarak devam etmesiyle birlikte reel sektörün döviz varlıkları Haziran ayı sonundaki 123,3 milyar dolardan Eylül 2020 sonunda tarihi rekorla 130,8 milyar dolara kadar yükselmiştir.
Ekonomide sürdürülebilir büyüme için doğrudan yatırımlar cazip kılınmalı…
9 Kasım ile birlikte oluşturulan yeni ekonomi yönetimi Türk lirasına güveni yeniden kazanmak adına hemen harekete geçti: Politika faizinde sert artırımla birlikte para politikası sadeleştirilmeye başlandı. Kamuoyunun bilgilendirilmesi şeffaflık adımı ile öne çıkarken Türkiye Hazinesi uzun bir aradan sonra yurt dışından tahvil yoluyla 10 yıllık borçlanabilmeyi başardı.
Yeni ekonomi yönetiminin önünde zorlu bir süreç var ancak süreci kolaylaştıracak en önemli etken Türk lirasına güvenin kalıcı olarak sağlanması:
. Tedarik zincirindeki aksamalar, hammadde kıtlığı ve Türk lirasında devam eden değer kayıpları girdi maliyetlerini artırıyor. Türk lirasına güven, enflasyon üzerindeki baskıyı azaltacaktır.
. Reel sektörün yatırımlarını dolayısıyla da istihdamı artırabilmesi için yatırım yapmaya elverişli şartların oluşturulması gerekiyor. Kovid-19 sebebiyle adapte olmaya çalıştığımız yeni normalde Türkiye yüksek katma değerli ürün geliştirmek adına somut adımlar ortaya koymalı. Türk lirasına güven kazandıracak hamlelere ek olarak avantajlı coğrafik konumu doğrudan yatırımları çekebilmek adına önemli.
. ABD’de Biden yönetiminin Avrupa ile ticari ilişkilerini kuvvetlendirme hedefi dikkate alındığında Türkiye’nin en büyük ticaret ortağımız olan Avrupa Birliği ile işbirliğinin sağlamlaştırılması ticaret hacmimiz açısından olumlu bir gelişme olacaktır. Türk lirasına güveni sağlayacak böyle bir gelişmenin elbette Türkiye sermaye piyasalarının derinleşmesinde de katkısı olacaktır.
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) 2020 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %6,7 büyüme kaydetti. Kovid-19 kaynaklı kısıtlamaların etkili olduğu 2020 yılı ikinci çeyreğinde GSYH, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %9,9, bir önceki çeyreğe göre %11,0 azalma kaydetmişti.
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırıldığında GSYH 2020 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre %15,6 arttı. Veri öncesinde yapılan tahminlerde, Bilgi Üniversitesi CEFİS çeyrekten çeyreğe artışı %15,85 olarak tahmin etmişti.
Takvim etkisinden arındırılmış GSYH ise 2020 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %6,5 arttı.
Aşağıdaki grafikte GSYH üretim modeline göre, turuncu çubuklar mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış alt üretim kategorilerinin 2020 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre değişimlerini, mavi çubuklar ise takvim etkisinden arındırılmış alt üretim kategorilerinin bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzdesel değişimlerini göstermektedir.
Kaynak: TÜİK
Yukarıdaki grafikte üretim modeline göre büyümeye en büyük katkının bir önceki çeyreğe göre %31,1 büyüyen sanayi sektörü ve %33,4 büyüyen hizmet sektöründen geldiğini görüyoruz. Sübvansiyonlar düşülmüş olarak ürünler üzerindeki vergiler ise bir önceki çeyreğe göre %8,7 artış sağladı. Vergi ertelemelerinin üçüncü çeyreğe ötelenmesinin söz konusu gelir artışında etkisi olduğunu hatırlatalım.
Aşağıdaki grafik ise üretime destek veren tüketim tarafındaki değişimleri gösteriyor. Yine turuncu çubuklar tüketim tarafında mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış olarak bir önceki çeyreğe göre değişimi, mavi çubuklar ise takvim etkisinden arındırılmış olarak bir önceki yılın aynı çeyreğine göre değişimi gösteriyor.
Kaynak: TÜİK
Yukarıdaki grafikten, mal ve hizmet ihracatının üçüncü çeyrekte bir önceki çeyreğe göre %30,1 artışının üretim tarafında hem sanayi hem de hizmet sektörünü desteklediğini anlıyoruz. Mal ve hizmet ihracatını ise çeyreklik bazda %27,6 yükselen mal ve hizmet ithalatının desteklediğini görüyoruz. Zira Türkiye’nin sanayi üretiminin ağırlıklı olarak ara mal ithalatına doğrudan bağımlı olduğunu hepimiz biliyoruz. Gayrisafi sabit sermaye oluşumundaki çeyreksel bazda %20,8’lik artış ise hem talebi karşılamak hem de stokları artırmak amacıyla yatırım harcamalarının da arttığını gösteriyor.
Ekim-Kasım-Aralık dönemini kapsayan 2020 yılı son çeyreğine ilişkin öncü göstergeler (ihracat, reel kesim güven endeksi, kapasite kullanımı, imalat sanayi PMI) Ekim-Kasım döneminde sanayi sektörünü dolayısıyla da GSYH büyümesini desteklediğine (Kasım ayında söz konusu destek kısmen vites düşürdü), kısıtlamaların tekrar gündeme gelmesiyle hizmet sektörünün (sektörel güven endeksleri, SAMEKS, turizm) GSYH büyümesini önceki çeyreğe göre aşağı çektiğine işaret ediyor.
Merkez Bankasının, Kasım ayında imalat sanayinde faaliyet gösteren 1708 işyerinden anket yoluyla oluşturduğu Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE) verilerine göre endeks Kasım ayında bir önceki aya göre 4,2 puan azalışla 103,9 seviyesinde gerçekleşti. Endeksin 100 seviyesi üzerindeki değerler imalat sektöründeki görünüme dair iyimser olunduğuna işaret ediyor. Yayınlanan raporda gerekçeler şöyle sıralanmış:
“… sabit sermaye yatırım harcaması ve mevcut toplam sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler endeksi artış yönünde etkilerken, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı, gelecek üç aydaki üretim hacmi, son üç aydaki toplam sipariş miktarı, mevcut mamul mal stoku, gelecek üç aydaki toplam istihdam ve genel gidişata ilişkin değerlendirmeler endeksi azalış yönünde etkilemiştir.”
Yukarıda yazılan değerlendirmeyi Merkez Bankası aşağıdaki tabloyla görsel olarak özetlemiş:
Kaynak: TCMB
Tablonun altında küçük puntoyla yazılan açıklamaya göre kısa oklar önceki aya göre değişimi, uzun oklar ise bir önceki yılın aynı ayına göre değişimi gösteriyor.
“Mevcut” duruma odaklandığımızda toplam siparişi oluşturan hem iç piyasa hem ihracat siparişlerinde önceki aya göre artış var. İhracat siparişlerindeki artışın sebebini dün IHS Markit tarafından açıklanan imalat sektörü Kasım ayı PMI ilk tahminlerini sunan Euro Bölgesi raporlarından okumuş ve değerlendirmelerimi paylaşmıştım. Raporlarda kaydedildiği üzere, ülke bazında en büyük ticaret ortağımız olan Almanya’nın imalat sektörü, Asya kaynaklı ihracat siparişlerinin etkisiyle Kasım ayında büyümesini sürdürdü. Almanya dahil, bölgesel olarak en büyük ticaret ortağımız olan Euro Bölgesi genelinde imalat sektörleri Kasım ayında büyümeye devam etse de Ekim ayına göre hafif bir vites düşüklüğü var. Tekrar edeyim, en büyük ticaret ortaklarımızın imalat sektöründeki iyileşme Türkiye’nin ihracat hacmini, dolayısıyla da imalat sektörünü olumlu etkiliyor.
Benzer şekilde, Türkiye’nin ihracatının hızlanma gösterdiği İngiltere’de imalat sektörü PMI ilk tahminleri de sektörde ihracat desteğiyle büyümenin Kasım ayında sürdüğüne işaret etti. Aşağıdaki grafik ağırlıklı olarak ihracat siparişlerinin (kırmızı çizgi) imalat sektörünü desteklediğini gösteriyor. Ek olarak, mal stoklarında kaydedilen mevcut artışın ve yatırım harcamalarındaki artış beklentilerinin mevcut durumda yurt içi siparişlerini de olumlu etkilediğini anlıyorum.
Kaynak: TCMB
İmalat sektöründe aktivitenin canlı kalmasına bağlı olarak, imalat sektörü kapasite kullanım oranı da Kasım ayında önceki aya göre 0,4 puan artışla %75,8 seviyesine yükseldi.
Mevcut veriler, Kasım ayında Türkiye’nin ihracat performansının Ekim ayına göre bir miktar zayıflasa da rotasını koruduğuna işaret ediyor.
İmalat sektörü PMI verilerinin, ülkenin sanayi üretimi ve GSYH performansını doğrudan etkileyen önemli bir veri olduğunu hatırlatmak isterim.
Bileşik Endeks Ekim ayında daralma bölgesinde kalmaya devam etti
Her ay sonunda MÜSİAD hizmet ve sanayi sektörlerini kapsayan anket sonuçlarını SAMEKS endeksleri olarak yayınlıyor. Her iki sektörün bileşiminden oluşan mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış SAMEKS Bileşik Endeksi Ekim 2020’de bir önceki aya göre 0,5 puan azalarak 49,6 değerine geriledi. Endeksin 50 seviyesinin altındaki değerler sektörün önceki aya göre daraldığını, 50 üzerindeki değerler ise önceki aya göre büyümeyi gösteriyor.
Kaynak: MÜSİAD
Sanayi üretimindeki düşüş SAMEKS Bileşik Endeksi aşağı çekti
Bileşik Endeksin Ekim ayında önceki aya göre gerilemesinin ana sebebi sanayi sektöründeki önceki aya göre daralma . Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış SAMEKS Sanayi Sektörü Endeksi, Ekim ayında önceki aya göre 1,9 puan azalışla 48,1 seviyesine geriledi. Böylece, SAMEKS Sanayi Endeksi 2020 yılı üçüncü çeyreğinde ortalama 52,0 değeri ile sektörde büyüme ortaya koyarken dördüncü çeyreğe daralmayla girdi. Ekim ayında sanayi sektöründe satın alımlar, stoklar ve istihdamda büyüme devam ederken üretim ve yeni siparişler düştü. Geçen hafta açıklanan, imalat sektörü üreticilerini kapsayan Reel Kesim Güven Endeksinde Ekim ayında stok ve yatırım harcamalarında önceki aya göre büyüme kaydedilmişti.
Kaynak: MÜSİAD
Ağustos ve Eylül aylarında daralma yaşayan SAMEKS Hizmet Endeksi ise Ekim ayında önceki aya göre 0,8 puan artışla 48,5 puan değeri alarak sektörde daralmanın zayıflasa da devam ettiğini gösterdi.
Ekim ayı dış ticaret verileri sanayi üretimine ilişkin net bilgi verecek
Türk lirasında devam eden değer kaybı, imalat sektörünü kapsayan SAMEKS ve RKGE anket sonuçları ve geçen hafta açıklanan Ekim ayı Almanya imalat sektörü PMI verisinden gelen ihracat ve üretim artışı sinyalleri beraber değerlendirildiğinde özellikle Avrupa kaynaklı olarak pandeminin ikinci dalgasının tedarik zincirini bozma ihtimaline karşılık Türkiye’de imalatçıların Ekim ayında yatırım harcamalarına ağırlık verip stok biriktirdiğini, ihracatın ise sanayi üretimini kısmen de olsa desteklediğini tahmin ediyorum. Tahminimde yanılıp yanılmadığımı gelecek hafta Ticaret Bakanlığı ve TİM tarafından açıklanacak olan Ekim ayı dış ticaret verileri gösterecek.
Dr. Fulya Gürbüz 