Beklenti Anketi: Tüketici enflasyonu, döviz kuru, cari işlemler dengesi, GSYH büyüme hızı ve faiz oranları gibi temel makroekonomik değişkenlere ilişkin kısa ve uzun vadeli beklentilerin izlenmesi amacıyla üretilen göstergelerdir.
Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi: Türkiye ekonomisi için hesaplanan bileşik öncü göstergeler endeksini (MBÖNCÜ-SÜE) göstermektedir. MBÖNCÜ-SÜE, GSYİH ile ilişkili olan çeşitli serilerin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. MBÖNCÜ-SÜE, iktisadi faaliyetteki kısa dönem hareketler ve özellikle dönüş noktaları hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle, MBÖNCÜ-SÜE iktisadi faaliyetteki artış ve azalışlara dair bilgi vermekte ancak artış ve azalışların büyüklüğüne dair bilgi vermemektedir. Endeksin 100’ün üzerinde (altında) olması iktisadi faaliyetin uzun dönem eğiliminin üzerinde (altında) olduğunu göstermektedir.
Büyüme Çevrimleri: İktisadi faaliyetin uzun dönemli eğilimi etrafındaki dalgalanmalar.
CDS (Credit Default Swap-Kredi Temerrüt Takası): “Ülke kredi riskinin bir ölçüsü olan CDS primleri finansal piyasalarda işlem gören önemli bir gösterge niteliği taşıyor. CDS kontratları, sabit getirili menkul kıymetler üzerine yazılan ve kredi riskinin transfer edilmesi veya spekülatif pozisyon alınmasına olanak sağlayan bir türev enstrümandır. CDS kontratları şirket tahvilleri, varlığa dayalı menkul kıymetler, yerel yönetimlerin ihraç ettiği tahviller üzerine yazılabildiği gibi; yaygın kullanımı gelişmekte olan ülke (GOÜ) tahvilleri üzerinedir.”
Ciro Endeksleri: Ülkemizde ekonomik durumun değerlendirilmesinde kullanılan önemli bir kısa dönemli göstergedir. Referans ayda işyeri tarafından fatura edilmiş mal ve hizmet satışlarından oluşan bu kavramın zaman içindeki gelişiminin takibi, aylar ve yıllar itibariyle değişimlerinin izlenebilmesi, Avrupa Birliği mevzuatına uyumlu, uluslararası bilgi istemine ve karşılaştırmalara olanak sağlanması, çeşitli araştırmalara kaynak teşkil etmesi amacıyla Ciro Endeksleri hesaplanmaktadır.
Çıktı Açığı (output gap): Potansiyel ve üretim seviyesi arasındaki fark.
Deflasyon: Bir ekonomide seçilen mal ve hizmet sepetinin ortalama fiyat seviyesinin bir süre boyunca azalış oranının sayısal ölçüsüdür.
Dış Ticaret Birim Değer Endeksi: Birim değer endeksi, ihracat ya da ithalat birim değerlerinde meydana gelen değişimin ölçüsüdür.
Dış Ticaret Değer Endeksi: Toplam ihracat ve ithalat değerlerinde meydana gelen değişimi ölçmektedir. Değer endekslerinin hesaplanmasında temel yıl dolar değerleri kullanılmıştır. Değer endeksi yalnız miktar endeksini elde edebilmek amacıyla hesaplanır ve yayımlanmaz.
Dış Ticaret Endeksleri: Dış ticaret endeksleri aylık dış ticaret kayıtları kullanılarak hesaplanmaktadır. Dış ticaret istatistikleri Türkiye ile diğer ülkeler arasındaki sınırı geçen mal ticaretini içerir, uluslararası hizmet ticareti istatistiklerde kapsanmamaktadır.
Dış Ticaret Hadleri: İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine oranlanarak elde edilir. Dış ticaret haddinin 100’ün üzerinde bulunması; dış ticarete konu malları baz yılına göre pahalıya satıp, ucuza satın aldığımız için ülke lehine bir durum söz konusudur. Tersi durumda ülke aleyhinde bir durum vardır.
Dış Ticaret Miktar Endeksi: Dış ticaret miktar endeksleri fiyat sabit olmak koşuluyla dış ticaret miktarlarında meydana gelen değişimi ölçmektedir.
Ekonomik Güven Endeks: Tüketici ve üreticilerin genel ekonomik duruma ilişkin değerlendirmelerini, beklenti ve eğilimlerini özetleyen bir bileşik endekstir. Endeks, mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, reel kesim (imalat sanayi), hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörleri güven endekslerinin alt endekslerinin ağırlıklandırılarak birleştirilmesinden oluşmaktadır.
Enflasyon: Bir ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyatlarında gözlenen sürekli ve genel kapsamlı artışı ifade eder. Günümüzde pek çok merkez bankası; enflasyonu kontrol altında tutarak istikrarlı bir yapıya dönüştürmeye, yani fiyat istikrarını sağlamaya çalışmaktadır.
Enflasyon: Sayın Mahfi Eğilmez’in http://www.mahfiegilmez.com/ sitesindeki enflasyon tanımını da eklemek istiyorum. “Fiyatlar genel düzeyinin sürekli artış halinde olmasına enflasyon diyoruz. İki önemli unsur var bu tanımda: Fiyatlar genel düzeyi ve süreklilik. Demek ki tanıma göre ilk olarak birkaç mal veya hizmetin fiyatının artması enflasyon olarak kabul edilmiyor. Enflasyondan söz edebilmek için mal ve hizmetlerden oluşan bir sepetin fiyatının artması gerekiyor. İkinci olarak da bu sepetin fiyatının sürekli artış içinde olması gerekiyor. Sepeti oluşturan mal ve hizmetlerin fiyatı bir kez artmışsa buna enflasyon değil fiyat artışı diyoruz.”
Fiyat İstikrarı: Para politikasının uzun dönemli temel amaçları olan büyüme ve istihdama yönelik, ekonomik birimlerin karar alma süreçlerinde etkili olmayacak ölçüde düşük ve istikrarlı bir enflasyon oranını ifade eder. Türkiye’de Merkez Bankasının temel amacı, fiyat istikrarını sağlamaktır. Fiyatların istikrarlı olması; fiyatların hiç değişmemesi değil, genel seviyesindeki uzun süren artış (enflasyon) veya düşüş (deflasyon) eğiliminin önlenmesi anlamına gelir. Bu sayede, Türk lirasının satın alım gücü, dolayısıyla bir para birimi olarak güvenilirliği korunur.
Genel Ticaret Sistemi (GTS): Bir ülkenin ekonomik alanına giren ve ekonomik alanından çıkan malları kapsamaktadır. GTS’de ülkenin ekonomik alanını oluşturan serbest bölgeler, gümrük antrepoları ve serbest dolaşım alanına giren veya bu alanlardan çıkan mallar hesaplamalara katılmaktadır.
İktisadi Yönelim İstatistikleri ve Reel Kesim Güven Endeksi: İktisadi Yönelim İstatistikleri ile imalat sanayinde faaliyet gösteren işyerlerinin üst düzey yöneticilerinin, yakın geçmiş ve mevcut durum hakkındaki değerlendirmeleri ile geleceğe yönelik beklentilerinin izlenerek, imalat sanayinin kısa dönemdeki eğilimlerini yansıtacak göstergelerin üretilmesi amaçlanmaktadır.
İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO): İmalat sanayinde faaliyet gösteren işyerlerinin referans dönemdeki mevcut fiziki kapasitelerine göre fiilen gerçekleşen kapasite kullanımlarıdır. Kapasite Kullanım Oranı, bir üretim biriminin belirli bir dönemde fiilen gerçekleştirdiği üretim miktarının fiziki olarak üretebileceği en yüksek miktara olan oranını gösterir.
İmalat Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI): İstanbul Sanayi Odası ve IHS Markit’ten elde edilen İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI), imalat sanayinin kaydettiği performansı sergilemek amacıyla tasarlanmış tek rakamlı, bileşik performans göstergesidir. Manşet gösterge; yeni siparişler, fabrika çıkışları, istihdam, tedarikçilerin teslim süresi ve satın alma stokları gibi göstergelerden elde edilmektedir. 50,0 değerinin üzerinde ölçülen tüm rakamlar sektörde genel anlamda iyileşmeye işaret etmektedir.
İnşaat Maliyet Endeksi: İşçilik ve malzeme ayrımında inşaat maliyetlerindeki değişimleri ölçen fiyat endeksidir.
İstihdam: İşbaşında olanlar ve işbaşında olmayanlar grubuna dahil olan kurumsal olmayan çalışma çağındaki tüm nüfus istihdam edilen nüfustur.
İş Çevrimleri (business cycle): Çıktı açığındaki dalgalanmalar.
İşgücü: İstihdam edilenler ile işsizlerin oluşturduğu tüm nüfusu kapsar.
İşgücüne katılma oranı: İşgücünün kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır.
İşsizlik Oranı: İşsiz nüfusun işgücü içindeki oranıdır.
Katı Yakıt İstatistikleri: Ülkemizde yakıt amaçlı kullanılan katı yakıtların (kömür ve kömür ürünleri; taşkömürü, linyit, asfaltit, kok, briket vb.) ulusal ve uluslararası bilgi ihtiyacının aylık olarak karşılanması amacı ile gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmanın amacı; katı yakıtların üretim, ihracat/ithalat, stok ve teslimatlara ait bilgilerinin aylık olarak derlenmesi ve tüketim amacıyla yakıtın sevk edildiği ana teslimat yerlerinin belirlenmesidir. Bunun yanı sıra Avrupa Birliği’nin ilgili mevzuatına uyumlu veri üreterek, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşların bilgi ihtiyacını karşılama amacı da taşımaktadır.
Kısa Vadeli Dış Borç Stoku: Herhangi bir tarih itibarıyla kullanımı gerçekleştirilmiş olan ve bir ekonomide yerleşik kişilerin yerleşik olmayanlara borçlu olduğu; kullanım tarihinden itibaren 1 yıl içinde anapara ve/veya faiz ödemesi/ödemeleri yapılmasını gerektiren cari, şartlı olmayan yükümlülüklerin bakiyesidir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hesaplamasında başvurulan kaynaklar: 1) Bankaların aylık döviz vaziyeti stokları, 2) Özel sektörün yurt dışından sağladığı kredi veri tabanı, 3) Ticari kredilere ilişkin Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ithalat verileri, 4) Merkez Bankası aylık döviz vaziyeti kaynakları.
Konut Fiyat Endeksi: Türkiye genelini temsil etmek üzere, konutların gözlemlenebilen özelliklerine bağlı kalite etkisinden arındırılmış fiyat değişimlerini izlemek amacıyla, hedonik regresyon yöntemi kullanılarak oluşturulan fiyat endeksidir.
Kümes Hayvancılığı Üretimi İstatistikleri: Aylık ve yıllık bazda yürütülen çalışmaları kapsamaktadır.Ülkemizin ekonomik yapısında meydana gelen değişimleri belirlemek ve tarımsal ekonomiyi oluşturan sektörlerden kümes hayvancılığı işletmelerinin durumlarını izlemek için gerekli veri setlerini oluşturmak, karar organlarının alacağı ekonomik ve sosyal tedbirlere ışık tutacak bilgileri elde etmek, ülkemiz kümes hayvancılığı politikasının belirlenmesi için çeşitli araştırmalara veri hazırlamak ve sektörün milli gelire katkısını belirlemek için Avrupa Birliği hayvansal üretim mevzuatlarına uyumlu veri derlemek bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır.
LIBOR (London Interbank Offered Rate-Londra Bankalararası Faiz Oranı):
Maliyet Enflasyonu: Petrol ve gıda gibi emtia fiyatlarının yükselmesi veya doğal afetler gibi nedenlerle üretim maliyetlerinde artış yaşanması sonucunda ortaya çıkar. Bu tür durumlarda, toplam arz azalır ve akabinde fiyatların genel seviyesinde yükselme yaşanır.
Merkezi Yönetim Bütçe Nakit Dengesi: Gelir, gider, emanet ve avans hareketleri sonucunda oluşan nakit açığının Hazine tarafından nasıl finanse edildiğini göstermektedir. Bütçe dengesi ve bütçe nakit dengesi arasındaki en temel fark, nakit dengesinde içerilen emanet ve avanslardır.
Motorlu Kara Taşıtları: Ülkemizde trafiğe kaydı yapılan ve kaydı silinen motorlu kara taşıtlarına ait istatistikler; otomotiv sektöründe meydana gelen gelişmeleri izlemek, kalkınma plan ve programlarının hazırlanmasında karar alıcıların alacağı ekonomik ve sosyal tedbirlere ışık tutmak ve çeşitli araştırmalara veri hazırlamak amacıyla üretilmektedir.
Net Uluslararası Yatırım Pozisyonu: Uluslararası Yatırım Pozisyonunda toplam finansal varlıklar ile toplam finansal yükümlülüklerin farkı, net Uluslararası Yatırım Pozisyonu olarak adlandırılmaktadır. Başka bir deyişle, net Uluslararası Yatırım Pozisyonu; Türkiye’nin yurt dışından alacaklarıyla, Türkiye’nin yurt dışına borçlarının net farkını işaret eder. Burada ortaya çıkan net pozisyon, pozitif veya negatif bir değer olabilir.
Ödemeler Dengesi: Ödemeler dengesi, geniş anlamıyla, bir ekonomide yerleşik kişilerin diğer ekonomilerde yerleşik kişiler (yurt dışında yerleşikler) ile belli bir dönem içinde yapmış oldukları ekonomik işlemlerin sistematik kayıtlarını elde etmek üzere hazırlanan istatistiki bir rapordur. Ödemeler Dengesi istatistiklerinin toplanmasına ilişkin uluslararası standartlar, Uluslararası Para Fonunun (IMF) üye ülkelerine yol gösterici olarak hazırladığı Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu El Kitabı’nda yer almaktadır. Bu doküman, aynı zamanda ödemeler dengesi istatistiklerini ülkeler bazında karşılaştırmaya da olanak tanır.
Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredi Borcu: Veriler, özel sektörün yurt dışından sağladığı uzun ve kısa vadeli kredilerin borçlu ve alacaklı bazında dağılımı, döviz cinsi, ödeme planları, ülke dağılımı, sektörel dağılım ve faiz türü şeklindeki ayrıntılı bilgileri kapsamaktadır.
Özel Ticaret Sistemi (ÖTS): Gümrük antrepoları ve serbest bölgeler istatistiklerde içinde yer almamakta, sadece ülkenin serbest dolaşım alanına giren ve bu alandan çıkan mallar kapsanmaktadır.
Para politikası: Para politikası; ekonomik büyüme, istihdam artışı ve fiyat istikrarı gibi hedeflere ulaşabilmek için paranın elde edilebilirliğini ve maliyetini etkilemeye yönelik olarak alınan kararları ifade etmektedir. Uygulanmasından sorumlu kuruluşlar merkez bankalarıdır. Ülkemizde merkez bankasının temel amacının fiyat istikrarını sağlamak olduğu TCMB Kanunu ile hükme bağlanmıştır.
Perakende Satış Endeksleri: Perakende Ticaret sektöründe farklı tür ve büyüklükteki girişimlerin satışlarını aylık olarak ölçen bir endekstir.
Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE): Reel sektör temsilcilerinin ekonomik görünüme ilişkin genel izlenimlerini ortaya koymak amacıyla, anketin farklı sorularına verilen yanıtların birlikte değerlendirilerek özetlendiği bir göstergedir.
Sanayi Üretim Endeksi: Ekonominin sanayi kesiminde meydana gelen gelişmelerin ve uygulanan ekonomik politikaların, kısa dönemde olumlu veya olumsuz etkilerinin ölçülebilmesi için hesaplanmaktadır.
Sektörel Güven Endeksleri: İşyeri eğilim istatistikleri kapsamında hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörlerine uygulanan aylık eğilim anketleri, 10+ çalışana sahip özel sektör işyeri yöneticilerinin; işyerinin mevcut duruma ilişkin değerlendirmelerini ve yakın gelecek için beklentilerini ölçmeyi amaçlamaktadır. Sektörel Güven Endeksleri 0-200 aralığında değer alabilmekte, endeksin 100’den büyük olması sektörün mevcut ve gelecek döneme ilişkin iyimserliğini, 100’den küçük olması ise kötümserliğini göstermektedir.
Süt ve Süt Ürünleri İstatistikleri: Aylık ve yıllık bazda yürütülen çalışmaları kapsamaktadır.Ülkemizin ekonomik yapısında meydana gelen değişimleri belirlemek ve tarımsal ekonomiyi oluşturan sektörlerden süt ve süt ürünü üreten işletmelerinin durumlarını izlemek için gerekli veri setlerini oluşturmak, karar organlarının alacağı ekonomik ve sosyal tedbirlere ışık tutacak bilgileri elde etmek, ülkemiz süt sektörü politikasının belirlenmesi için çeşitli araştırmalara veri hazırlamak ve sektörün milli gelire katkısını belirlemek için Avrupa Birliği hayvansal üretim mevzuatlarına uyumlu veri derlemek bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır.
Talep Enflasyonu: Mal ve hizmet arzının, toplam talebin artış hızına ayak uyduramaması hâlinde ortaya çıkar. Bu gibi durumlarla, genellikle ekonominin toparlanma sürecine girdiği ve işsizlik oranlarında azalma yaşandığı dönemlerde karşılaşılır.
Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi (Tarım-ÜFE): Çiftçinin üreterek piyasaya satışını yaptığı ürünlerin ilk el satış fiyatlarındaki zaman içerisinde meydana gelen değişimlerin oransal göstergesini aylık olarak izlemek amacıyla hesaplanmaktadır.
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE): Hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçmektedir. 2003 temel yıllı TÜFE’nin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır.Bu amaca yönelik olarak hanehalklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı tüm nihai parasal tüketim harcamaları dikkate alınmıştır. Bu kavram, tüketim harcamalarından hanehalklarının kendi tüketimlerine yönelik üretimleri ve hanehalkları için geçerli izafi kiraları kapsam dışında bırakmıştır.
Tüketici Güven Endeksi: Tüketicilerin kişisel mali durumları ve genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ve gelecek dönem beklentileri ile yakın gelecekteki harcama ve tasarruf eğilimlerinin ölçülmesini amaçlayan Tüketici Eğilim Anketi sonuçlarından elde edilmektedir. Endeks 0 ile 200 aralığında değer almaktadır. Endeksin 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser durum, 100’den küçük olması tüketici güveninde kötümser durum olduğunu göstermektedir.
Uluslararası Yatırım Pozisyonu: Bir ekonomideki yerleşik kişilerin yurt dışındaki yerleşik kişiler ile finansal alacakları ve yükümlülüklerin yanında; rezerv varlık olarak tutulan altın şeklindeki finansal varlıklarının belli bir tarihteki stok değerini gösteren ve aylık olarak yayınlanan istatistiki bir tablodur.
Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE): Belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt dışına satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir.
Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ ÜFE): Belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içine satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir.
Dr. Fulya Gürbüz 