Deutsche Bank Menkul Kıymetler’de Gelişmekte Olan Ülkeler Araştırma Biriminin başı olan Drausio Giacomelli, 16 Kasım tarihli bir makalesinde Türk lirası dahil dünya para birimlerini ucuzdan pahalıya doğru sıralıyor. Sıralama yaparken Giacomelli, dört farklı modele başvuruyor:
1) Ticaret bazlı değerlemeye göre, dünyanın en ucuz para birimi Brezilya reali (BRL) iken hemen arkasından Türk lirası (TRY), ardından sırasıyla Güney Afrika randı (ZAR), Japon yeni (JPY) ve Şili pesosu (CLP) geliyor. Aşağıdaki grafik en düşük değere sahip olan Brezilya realinden (BRL) başlayıp saat yönünde ilerlendiğinde en değerli para birimi olan Filipin pesosuna (PHP) ulaşıyorsunuz. En değerli beş para birimi sıralandığında ise karşımıza Filipin pesosu (PHP), Yeni İsrail Şekeli (ILS), Çin yuanı (CNY), İsviçre frangı (CHF) ve Yeni Zelanda doları (NZD) çıkıyor.
2) Sermaye ve ticaret bazlı değerlemeye göre, Türk lirası (TRY) en değersiz para birimi olarak ortaya çıkıyor. Türk lirasını, Şili pesosu (CLP), Kolombiya pesosu (COP), Brezilya reali (BRL) ve Güney Afrika randı (ZAR) takip ediyor. Bu modele göre en değerli ilk 5 para birimi ise sırasıyla ABD doları (USD), Yeni Zelanda doları (NZD), İsviçre frangı (CHF), Çek korunası (CZK) ve Çin yuanı (CNY). Aşağıdaki grafik en düşük değere sahip olan Türk lirasından (TRY) başlayıp saat yönünde ilerlendiğinde en değerli para birimi olan ABD dolarına (USD) ulaşıyorsunuz.
3) Deutsche Bank’ın Davranışsal Denge Döviz Kuru (DBEER- Behavioral Equilibrium Exchange Rate) modeline göre en değersiz para birimi %35’lere yakın değer kaybı yaşayan Türk lirası (TRY) iken ardından sırasıyla Şili pesosu (CLP), Brezilya reali (BRL), Malezya ringgiti (MYR) ve Kolombiya pesosu (COP) geliyor. En değerli ilk beş para birimi ise sırasıyla İsviçre frangı (CHF), Çek korunası (CZK), Filipin pesosu (PHP), Yeni İsrail Şekeli (ILS) ve Arjantin Pesosu (ARS).
Aşağıdaki grafikte sıfır çizgisi olan yatay çizginin üzerindeki mavi çubuklar para birimlerinin mevcut seviyelerinin ne kadar değerli olduğunu, yatay çizginin altındaki mavi çubuklar ise para birimlerinin ne kadar değer kaybettiğini gösteriyor.
BEER modelinde, tam istihdam gibi bir şart aramadan bir ülkenin seçilmiş makro-ekonomik verileri (örneğin faiz, ticaret, enflasyon, devlet harcamaları gibi) ile başka bir ülkenin benzer makro ekonomik verileri arasındaki ilişkiyi (korelasyonu) iki ülke para birimleri arasındaki reel döviz kuru ile birlikte tahmin etmeye çalışır.
4) Ülkelerin makro-ekonomik dengesini (tam istihdam, cari denge gibi) dikkate alan Temel Denge Döviz Kuru (Fundamental Equilibrium Exchange Rate-FEER) modeline göre ise Türk lirasının değer kaybına rağmen Brezilya realindeki daha yüksek değer kaybıyla kıyaslandığında adil değerine daha yakın olduğu gibi bir sonuç ortaya çıkıyor.
Aşağıdaki grafikte sıfır çizgisi olan yatay çizginin üzerindeki mavi çubuklar para birimlerinin mevcut seviyelerinin ne kadar değerli olduğunu, yatay çizginin altındaki mavi çubuklar ise para birimlerinin ne kadar değer kaybettiğini gösteriyor.
BEER ve FEER modelleri arasındaki farklardan biri de BEER modelinin kısa vadeli döneme, FEER modeli orta vadeli döneme odaklanmaktadır.
Dört modeli değerlendirdiğimizde ortaya çıkan sonuç, Türk lirasının mevcut durumda en değersiz para birimi kategorisinde Brezilya reali ile yarıştığı.
Dr. Fulya Gürbüz
Dr. Fulya Gürbüz 