Merkez Bankası ödemeler dengesini şöyle tanımlıyor:
“Ödemeler dengesi, geniş anlamıyla, bir ekonomide yerleşik kişilerin (Genel Hükümet, Merkez Bankası, bankalar, diğer sektörler) diğer ekonomilerde yerleşik kişiler (yurt dışında yerleşikler) ile belli bir dönem içinde yapmış oldukları ekonomik işlemlerin sistematik kayıtlarını elde etmek üzere hazırlanan istatistiki bir rapordur.”
Ödemeler istatistikleri üç farklı hesap ile takip ediliyor: Cari İşlemler Hesabı, Sermaye Hesabı ve Finans Hesabı.
I. Cari işlemler hesabında, Türkiye’de yaşayanların yurt dışında yaşayanlarla belli bir dönem boyunca ekonomik işlemler kapsamında ürün ve hizmet ticaretinden elde edilen gelir ve giderler arasındaki fark hesaplanıyor. Gelirler giderleri aşıyorsa “cari işlemler fazlası”, gelirler giderlerin altında kalıyorsa “cari işlemler açığı” kaydedilmiş oluyor.
2020 yılı Mart ayı cari işlemler hesabına baktığımızda:
1) Mart ayında ihracattan daha fazla ithalat yapıldığı için nette 4,3 milyar dolar gider oluştu.
2) Taşımacılıktan 0,8 milyar dolar net gelir elde edildi.
3) Seyahatten 0,5 milyar dolar net gelir elde edildi.
4) Sigorta hizmetleri, Finansal hizmetler, Fikri mülkiyet hakları kullanımı ve Telekomünikasyon için toplamda 0,4 milyar dolar ödeme yapıldı.
5) Yatırım gelirlerinde 1,0 milyar dolarlık kayıp oldu.
6) 0,1 milyar dolar ücret ödemesi yapıldı.
7) Diğer giderler 0,4 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Böylece Mart ayında nette 4,9 milyar dolar gider kaydedildi. Diğer bir ifadeyle, “Mart ayında 4,9 milyar dolar cari açık verildi”.
II. Sermaye hesabında, üretilmeyen ve finansal olmayan varlıklar dikkate alınıyor. Buna göre Mart ayında sermaye hesabında 3 milyon dolarlık bir azalış var.
III. Finans hesabında, dış finansal varlık ve yükümlülüklerin hareketleri kaydediliyor. Buna göre Mart ayında,
1) Doğrudan yatırımlardan çıkış 0,8 milyar dolar oldu.
2) Portföy yatırımları 5,5 milyar dolar oldu.
3) Efektif ve mevduatlar 2,8 milyar dolar oldu.
4) Krediler 0,7 milyar dolar oldu.
5) Ticari krediler 0,6 milyar dolar azaldı.
6) Rezerv varlıklar (döviz varlıkları ve menkul kıymetler) 16,6 milyar dolar azaldı.
Böylece finans hesabında nette 8,9 milyar dolarlık azalma yaşandı.
Mart ayında 4,9 milyar dolar cari açık verilmişken finans hesabında 8,9 milyar dolar azalma oldu.
KURAL: “Cari İşlemler Hesabı’’ ve “Sermaye Hesabı”nın toplamı “Finans Hesabı” kalemine eşit olmalıdır.
Merkez Bankası, bu denklemin her zaman eşit olmayabileceğini vurguluyor: “Ancak, verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesi, değerleme, ölçme ve kayıt zamanı farklılıkları yaratmakta; sonuç itibarıyla oluşan farklar Net Hata ve Noksan (NHN) kalemine “kalıntı” şeklinde yansımaktadır. Bu kalem, finans hesabından, cari işlemler hesabı ve sermaye hesabının çıkarılmasıyla elde edilmektedir.“
Merkez Bankası Net Hata ve Noksan kalemi için şu açıklamayı yapıyor:”Net Hata ve Noksan terimi derleyiciler kaynaklı bir hata şeklinde yorumlanmamalıdır; söz konusu kalıntının eksik veri kaynakları ve raporlama kalitesinin düşük olması gibi diğer etkenler tarafından kaynaklanıyor olması çok daha sıklıkla gözlenmektedir“
Buna göre, Mart ayı verisi KURAL eşitliğini sağlıyor mu?
Hayır, sağlamıyor:
Net Hata Noksan = -8913 milyon dolar – (-4923 milyon dolar – 3 milyon dolar)
Net Hata Noksan = -3987 milyon dolar
Tarihsel olarak, aylık bazda bakıldığında KURAL sağlanmamış gözüküyor.
Ancak, yıllık toplam olarak bakıldığında KURAL sağlanıyor:
Dolayısıyla yıllık olarak cari işlemler dengesindeki gelişmelerin hangi finans kalemlerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu anlama şansımız var.
Dr. Fulya Gürbüz
Dr. Fulya Gürbüz 