İhracat artışında yavaşlama var

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayınlanan dış ticaret verilerine göre Kasım 2019’da ihracat (yurt dışına satılan ürünlerin toplam hacmi) bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 0,1 artışla 15,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. İthalat ise (yurt dışından satın alınan ürünlerin toplam büyüklüğü) ise bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 9,7 artışla 17,7 milyar dolara ulaştı.

Kasım ayında ihracat, bir önceki aya göre yüzde 0,9 düştü, ithalat yüzde 1,5 yükseldi. İhracat ile ithalat arasındaki fark ‘dış ticaret dengesi’ olarak tanımlanıyor. Ekim ayında 1,8 milyar dolar dış ticaret açığı verilirken, Kasım ayında daha da artarak 2,2 milyar dolar seviyesine yükseldi.

Yukarıdaki iki paragrafta yıllık ve aylık gelişmeleri, arındırılmamış dış ticaret verilerine göre hesapladım. Arındırılmamış verilerde resmi tatil günlerinin sebep olduğu iş günü sayısında farklılıklar ve/veya mevsimsellikten dolayı üretim ve ticaretteki değişimlerin etkileri yok.

Takvim ve mevsimsellik etkilerinden arındırılmış dış ticaret verilerini incelediğimizde ihracat Kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 1,0 artışla 14,4 milyar dolara, ithalat ise yüzde 3,4 artışla 17,5 milyar dolara yükseldi.

İhracat hacmi yatay seyirde

TÜİK tarafından yayınlanan ve Ocak 2006 – Kasım 2019 dönemini kapsayan takvim ve mevsim etkilerinden arındırılmış dış ticaret verilerinde nasıl bir seyir izlenmiş bir grafikle anlamaya çalışalım.

Yukarıdaki grafikte sağdaki eksen, geriye doğru 12-aylık verilerin toplanmasıyla oluşturulmuş, ihracat ve ithalat rakamlarını gösteriyor. Kırmızı kesikli çizgili olarak gösterilen ihracat hacmi son 5 aydır 170,3 – 170,5 milyar dolar aralığında yatay bir seyir izliyor. Koyu gri kesikli çizgili olarak gösterilen 12-aylık toplam ithalat hacmi ise yine son 5 ayda 198 milyar dolardan 201 milyar dolar seviyesine yükselmiş durumda.

Grafikte de göreceğiniz gibi, ihracat hacmi tarihi zirvesinde son 5 aydır yatay seyrediyor. İthalat hacmi ise 2014 yılı Ocak ayında gördüğü tarihi zirve olan 252,8 milyar dolar seviyesinin hayli altına gerilemesine rağmen son birkaç aylık süreçte hafif artış eğilimi sergiliyor.

12-aylık ihracat performansındaki artış uluslararası yeni pazarlara ulaşma ve yeni firmaların ihracat pazarına dahil olması sayesinde gerçekleşti. İhracatın zirvede soluklanmasında ise küresel ticarette yaşanan olumsuz seyrin etkisi var. Dünya genelinde ihraç mallarına olan talep azalırken (yani firmalar eskisi kadar yeni ihracat siparişleri alamazken) hane halkının tüketmeye devam etmesi sayesinde fabrikaların dumanı tütmeye devam ediyor.

İthalattaki değişimi, ihracat ve iç talepteki değişim belirliyor

Şimdi de dış ticaret verisinde aylık bazda nasıl bir eğilim var ona bakalım ve grafiğin sol eksenine odaklanalım. Yeşil çizgi aylık gerçekleşen ithalat hacmini, mavi çizgi ise ihracat hacmini gösteriyor. Dikkat ederseniz Ocak 2017’de ihracat vites yükseltirken ithalat daha sert artıyor. Yani fabrikalar o dönemde üretimini artırırken hane halkı da harcamalarını hızlandırmış, daha fazla tüketmiş. Bunun sebebi, 2017 yılında devreye giren, Kredi Garanti Fonu (KGF). Ucuz maliyetteki krediler hem işletmelerin hem de hanehalkının tüketim iştahını artırdı. Diğer bir deyişle “Ayağımızı yorganımıza göre uzatmadık”. 2018 yılında KGF musluğu kapanınca ve üzerine Ağustos-Eylül 2018’de Türk lirasında sert değer kaybı yaşanıp hanehalkının beli büküldükçe, şirketler de likidite sıkıntısı çektikçe ithalatta çok daha hızlı bir düşüş yaşadı. Ekim 2018 yılıyla birlikte ihracat düşük hızla büyürken ithalatta yukarı yönlü bir seyir yaşandı. Firmaların yeni ihracat pazarlarına yönelmeye başlaması, ithalat hacmini o ölçüde artırdı. Yani firmalar ihracat siparişlerini karşılayabilmek ve üretim yapabilmek için ithalata yöneldi. Bu sayede fabrikalar çalışmaya devam etti.

2019 yılının son aylarında ise promosyonlar ve indirimlerin etkisiyle iç talepte yani hane halkının tüketiminde yani yurt içi talepte hafif de olsa artış yaşandı. Otomotiv ve konut satışlarındaki artışa paralel olarak yapılan indirimlerin etkisiyle, perakende satışlarda da artış yaşanıyor. Merkez Bankası tarafından politika faizinin aşağı çekilmesi de tüketici kredi ve kredi kartları kullanımında artış getirdi.

2019 yılında büyümenin lokomotifi, ihracat oldu

Peki, neden ihraç ettiğimizden daha fazla mal ithal ediyoruz? Çünkü petrol rezervlerimiz olmadığından, yurt dışından enerji satın almak yani ithal etmek zorundayız. İhracat ve ithalat verilerinden enerji ve altın verilerini çıkardığımızda, 2019 yılında her ay ortalama 13,5 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirildi. Bunun karşılığında 12,6 milyar dolarlık ithalat yapıldı. Enerji ve altın verilerini çıkardığımızda, Haziran 2019 hariç, Eylül 2018’den bu yana ithalattan daha fazla ihracat gerçekleştiriliyor. Aşağıdaki grafikte daha detaylı görebilirsiniz: